Ва’’лёй сёбар’’ ненэця’ | «Красный Север»
0°C

Няръяна Ӈэрм

Ва’’лёй сёбар’’ ненэця’

Семён Михайлович Окотэтто ӈока по’’ тяхана Ямалхана’’ юнета ненэцянзь. Сёбар’’ серо нерня’ минресь. Салехардахана ӈацекы ламбита варемда мэць тохоламбись. Тикы’ нямна вадёдана илебей ненэця’’ ӈамгэхэртм’ ехэра’’. Илевы ӈэбта, небо’ 85 поданда хантась.

Время для чтения ~ 5 минут


Ӈавнанда Тамбей’ няд ӈэвы. 1936 по’ ӈарка пэвдей иры’ 28 яляхана ты пэртя’ мякана соявы. Тамаляӈгана совет’’ илам’ минре пяць, ненэй ненэцие’’ ӈобт’ ма’’ламбидонзь, яна’’ тиӈгэвна колхоз сертаць. Ненэця’’ ӈобкана манзара тебаць, Семён тамна нюдя ӈэвы. Нисяда Харючи Ӈокдэттам’ нюбе’’мы, луца нюмда, пэрабцада — Михаил. Тамбей’ няд Новой Порт’ няю’ мюсе тэвавыд’’. «Россия» колхозм’ сертавы’’, Михаил’ мяд’ тер таня’ манзараванзь падвыдо’. Пухуцянда ня мале сян ӈацекэди’ ӈэвы, ӈарка хасава нюди’ Пыданам’ нюбе’’мы, ёнэйдо’ — Сал, нюдядо’ — Лавосама, не нюди’ — Хадне. Ёнэй Сал маня’’ теневана Семён Михайловичва’’. Нюдя няда Лавосама, луца нюмда — Владимир, ӈавнанда ты’’ лекараӈэ Антипаютахана тарась, ненэця’’ сававна теневадонзь.

Нюдя ӈэванда маляӈгы по’’

Вадёдавандо’ маляӈгана иландо’ хуркари ӈэвы. Тыдо’ тянёмбой танявы’’, халям’ пэрмы’’, ханевы’’. Яля’ сэв’ тябибтаина ни ӈа’’, ӈадьбято’ нерня’ выктормы’’. Ӈарка яна’’ ни’ сайнорма’ това’ маляӈгана нисядо’ ӈока нита ня’’ ямда ӈэдаба хэвы. Хэванда нерня’ тосавы, пырдари’ тованда ӈэбта, ни. Ӈарка хасава нюмда, Пыданам’, мято’ ерваӈэ таславэда. Ӈота ӈод’’ няхатата ӈаркамбойва, небямда сававна нядабаӈгуда. Сал — самляӈгм’ потна ӈэвы. Нисясипой’’ хаёвы ӈацекы’’ ӈока маяӈо’’ мадавы’’, ярм’ ӈэдаравы’’. Хурка тарця ӈэб’’нанда ӈод’’, вэва по мадавыдо’, мято’ нивы хав’’. Небяедо’ варемда мэць нюда вадабавыда, табедамбавыда. Сайнормахана нисяедо’ ӈоб’’ нерня’ ӈэвы, ӈока нямда саюхат ӈэдавы. Туни’ муӈг’’ нянда еребермы’’, лекар’’ мякана юсидавы. Сайнорма’ пуданахана 1944 похона пырдари’ яханда товы. Хадёсавэй’’ ӈэвы, етри’ хаӈгурмы, хурка тарця ӈэбта ӈод’’ мяканда тэва’ пухуцямда, нюда манэць майвы’’.

Ӈацекы’’ евакоӈэ хаёвы’’

Я’ сяр’ ниня пон нивэхэ’ иле’, 1949 похона пухуцянда ня яӈгумэхэ’. Ӈацекы’’ евакоӈэ хаёвы’’. Ӈарка хасава нюмда Пыданам’ ӈани нидо’ вадаванзь ханавэдо’, нядаӈгодаӈэ таравы. Тыдо’ нидо’ танавыдо’. Нюдя няхавахаюдо’ Сал няби Лавосама евако ӈацекэӈэ таславыдо’. Хаднем’ Салехардыхы нюдя ӈацекы’’ мят’ ханавэдо’, пыдо’ нито’ хэвняна вадёвы’’. Семёнм’ — Шурышкарской районхы Кушеват таӈоцяӈгана евако ӈацекы’’ мят’ ханавэдо’. Тодо яхат товы ӈока ӈэвы’’. Ӈани харад’’ хавна сэр’’ хэхэ’ мя’’ танявы, Сал ӈули’’ сававна тохолковы. Нидо’ сававна ня’’мыдо’, нидо’ нядаба вадёдавы’’. Тохолковандо’ ирмня манзарани нядабавы’’: идм’ тэвабавы’’, пям’ пэпавы’’… Семен сёбар серо’’ тохолавы, нида табедамбавы. Неноховавна ламбитавам’ харвобтавы. Ламбита ӈоб’ ядэрмы, ханяӈэхэна носи, тэваси нёракумы. Теда’ Кушеват няна мале сян посаваӈэ хэвы хардакори’’ хаёвыць. Сэр’’ хэхэ’ мя’’ ӈомахартада яӈгу. Таняна хаби’’ харто’ индо’ сер’ сисьда пэдари’’ поӈгана иле’’.

Тохолкомида

Школахана си’’ив классм’ ёльце’’махаданда тамна’ тяха’ тохолкованзь А.И. Герцен’ нюмам’ нюбета институтан’ ӈэдабтавэдо’. Техэ яхананда сёбар’’ серо’’ иртари’’ пявыда, таро’’ма тохолавы. Нердена ӈарка пирдыр’’махананда нябимдей ян’ еремы. Самбохона ва’’лёй ӈэвы. Ненэй ненэцие’’ поӈгат нерденаӈэ «мастер спорта» ненадумда’’мам’ ня’’амвы.

1957 похона подготовительной отделениехэна тохолковамда ёльцевэда, таминда географической факультетан’ тохолко тебвы, хуркари ё, падро тохолавы.

Мэбетада’’, меретада’’!

Тохолко’’мида ёльце’’махаданда яханда пырдари’ товы, сидя дипломам’ тавы. Нердена географиям’ минрена няби сёбар’’ серо нерня’ пэртя. Салехардыхы матдомдэй школахана манзаралмы’’. Ӈамгэ’ пиркана сёбар’’ ӈацекы’’ школахана манзаранаӈэ таславэдо’. Ламбитани тохоламбавы. Пирдырми’’ ёльцяӈгана ӈацекыда ӈоб’ нерня’ еребермы’’.

Семён Михайлович Ӈэрм’ тер’’ сёбар сянакубц округханана’’ нерденаӈэ пяйдась. Тарця сёбар’’ ӈобт’ ма’’ла’’махадандо’ округна’’ команда’ капитанӈэ тарасеты. Пэдари’’ помна ламбитава, енерма, ярколава, тубкам’ моёпава, сюрамба ядава — мал’ тохоламбавыдо’. Пыда тохолкода’’ илебей ненэцие ӈобт’ ма’’лэйдась, етри’ табедамбасетыда. Тохолавэда ӈокась, ханяӈыда индо’ ядан’ тикы серто’ минрейдонзь, юнета сёбарӈэ хаяць.

Ӈацекыда ӈоб’ нерня’ табедамбасетыда, няндо’ манзеты:

— Ӈоб’ тохолкуда’’, пиртара’’! Неранда няна хуркари пирдырма’’ ӈэӈгу’’. Теневада’’, ламбитава хусувэй сёбар’’ серкана сидда нерня’ пэрта, мэбетада’’, меретада’’, хусувэй манзая нянанда сибё ӈэӈгу. Тикамда’’ сяхаӈгарт нёра’’ хаебю’’, илаӈгананда’’ хуркари серкана сидда’’ ӈэдабаӈгу!»

Тарця сава, иӈудота вади ӈацекэхэта вадецеты. Нерняна илаӈганандо’ таравандаӈэ тасламбидась. Ӈацекы тохоламбавы, сава иланд’ табедамбавы, Ямал’ яна’’ ӈоб’’ хасава ню — Сал Ӈокдэтта.

Автор: Анна Ламдо’ падвы


1

0

0

0

0

0



Темы