обновлено: 06:18, 28 апреля 2023
Няръяна Ӈэрм
Выӈгана тохолку’’
Сяхаӈгав’ тохолкованзь хэвана’’ мальӈгана мале сян луца’ вадарим’ теневаваць. Тамальӈгана сидна’’ ӈарка’’ нина’’ табадамбасеты’’. Хардахана хусувэй яля’ мэта вадидо’ няна’’ вадецеты’’. Теневанина’’ тиць: «здравствуйте», «до свидания», «интернат», «ручка», тамна ӈани’’ вадакоця’’, тикахавад валакада. Мякаваханана’’ ненэй вадарим’ мэцетыва’’. Яӈга падтаӈго падро ӈани’ нисетыва’’ мэс’’. Вандако пэрма’ ёльцяӈгана тёндерка’’на падтаӈгосетыва’’. Падтамбадина’’ ты’’, вэнеко’’, мяд’’ ӈэсеты’’.
Тюку илаӈгана тарця ӈоб’’ ни ӈа’’. Теда’ хой’ няна вадёдана нё’’лёко ӈацекэци яӈга тохоламбидо’. Нянандо’ тамна хардахартан’ мима ни тара’’. Сиддо’ тохоламбадидо’ мякато’ харто’ турӈа’’. Тандая’ Сёяха’ нямна ӈэдалёрмани сер’, сянакова’ яляхана Худи Надежда Яхочевнам’ торомдадамзь. Пуна мяканда хаядамзь. Таняна минрена манзаямда няни ваде’’ӈась. Нюдяко’’ ӈацекы’’ мэлава’ мякана манзара. Мале тяхакуй’’ похо’’на ты пэрти’’ ӈацекы школан’ хамэдамба пявы. Ма’’нив, Сёяхана «Оленёнок» харад яланда ӈопой. Ӈани’’ нида ялэхэ’’ «Су’’лякохона» мэ’’, пыда вымна ӈэдалёрӈа. Сыра’ ӈаха’’на иленаха’’ хан’’ӈа, нара’, та’ — хахая мэнаркаха’’. Мюсерта группанда нюм’ «УМ-КА». Нюрте’’эхэв’’ сэр’’ варкацяӈэ пэрӈавась. Неноховавна «Умные малыши — кочевники Арктики» нюбе’’мы’’.
Сянаку’’
Сямянхат нюдяко ӈацекыта сидя подо’, ӈаркато’ — си’’ив. Нюдякудо’ тэри сянаку’’, «Шнур-малыш» сянакубцм’ мэ’’ӈа’’. Сивня инякоцям’ ӈэдабтамба, тюхулпа тоходана’’. Ӈудидо’ ня’’марта торомдамби’’. Ӈаркаркыдо’ тетрадьха’’на падна’’, падтаӈгу’’, ӈолепядаӈгу’’. Ӈацекыда мал’’ ӈоб’’ ӈарас’’ ни’’ ӈа’’. Ӈопой толь’ тяха’ ӈамдорӈа’’, ханяӈыдо’ ӈамгэм’ пир’’ӈа’’, тикым’ пэрӈа’’. По’’омнато’ тасламбхая, тохоламбида. Саць тяхаваӈгадандо’, пэдаваӈгадандо’ хусувэхэндо’ таславы минутада таня. Тикы’ хавна пыхыдадо’ высылпи’’, зарядкам’ сертаби’’. Тохолкованзь хэвандита нямна Надежда Яхочевна тарем’ лахана:
— Мат’’-си’’ив потна’’ ӈацекы’’ни ня’ пример сертабасетыва’’. Тедари’ юд’ ӈэсонд’ пирӈава’’. Пэртина’’ тарця’’: «Тун’ сян пэвдём’ мэни’? Манда — самляӈг. Тамна ӈопойм’ мэб’’ни’ сян ӈэӈгу? Хэтаӈгуда — мат’’». Мякана, пихина ӈэда ӈаво вадецетыва’’. Теневанидо’ вадепато’ математикам’ мер’ хамэдамбидо’. Пыдо’ ялэхэ’’ маниенидо’ — сымзы, тихи’, ӈу’’, сяй’ хыдя’’, вэнеко, ты’’… Сидя вадам’ мэцетыва’’. Луца вадам’ ниня хамэдамбадан ненэця’ вадавна лаханаӈгун.
Вэвако’’ серкат лэтры’’
Толаӈгова’ хавна сиддо’ вэвако’’ серкат лэтрё иле тохоламби. Хусувэй по’ паӈо харта пирувнанда тосакабтёвам’ ваде’’ӈа.
— Нарэй’ няна няндо’ манзетыдм’: мыры хулцопа — вэва’’, сабраӈгун, хаӈгулаӈгун, лясё ха’’маӈгун. Та’ то’ ня’, яха’ ня’ хэсетыва’’. Лаханасетыдм’: небяханда мамдавэй’’ ид’ ня’ ивнанда’’ ӈоб’’ нёда’’ ханас’’. Идм’ сянакуць хэвы, и’’ хэбидя ӈамгэ, ервсавэй. Ӈанихи’’на тум’ пятабаӈгува’’. Ту сянакода яӈгу. Тад тату ха’’маб’’, ӈамгэри’’ парана пэб’’, таминда пин’ хэсь, маман’ манзь тара. Харвабта хонёдан’ мяд’ мюй якэӈэ ханданакы, нялода пин’ тарпа тара, — хой’ няна вадёданвы не тарем’ табекурӈа.
Выӈгана ӈацекы нюдя ӈэдахандо’ таборо ма’’ламба, тиртя сармик’’ пидя сянзь табадамбида. Вадавнанда тохоламбадида сяхари’ ӈар’’махадандо’ пыда сита тотрев’ ямдо’ сянда ненэцяӈэ ханда’’:
— Нара’ таборо ма’’ламбасетыва’’. Хусувэна’’ харта падада, ӈобада танясеты’’. Манэта таборона’’ мал’’ ня’’марцетына’’, парадасетына’’. Пуна хардахана, маси’’, ӈобтарем’ ямдо’ хабтомдамбаӈгудо’. Ханяна мэва’’, тикы ява’’ лэтрамба серос’’ нив’’. Нара’ мяна’’ хэвнямна ядэрцетыва’’, пидядана’’ пюсетыва’’. Табедасетын: «Пидя’’ тахабтамба вэва’’. Маньсиципой’’ таня’ нёда’’ ханцету’’, ӈоб’’ пуд ӈани’ нёда’’ ядэр’’. Небяндо’ сейда ханда, пидямда хаеӈгуда, таддикахад нюкцида хаӈгу’’. Сар’’нюху’’ ӈамгэхэртм’ нёда’’ моёпю’’, ӈудахана нёйда’’ ня’’марпю’’.
Россия’ сём’ тохоламби’’
Ям’ хабтомдамбава’ хавна, пэрта манзаядо’ пирхата ӈока. Ханяӈэхэ’’на вэва нумгана мякана ӈамды’’. Россияна’’ сём’ тохоламба пэрӈа’’. Надежда Яхочевна’ вабц ханяцей’’ сахаворӈа:
— Мань толабаӈгув, пыдо’ пудани лаханаӈгу’’. Тикэва’’ мэсо’’махадана’’ гербава’’, лабкава’’ тасламбаӈгува’’. Лабак’ ӈолепя мал’’ теневэйдо’. Хонрасетын: Россияна’’ сямянхат ненадо ненэць’ хибя? Сидяӈгамда манэ’’лабтаӈгудм’, нюмда вадетадм’. Тюку тенат’’ тене пэръядо’.
Та’ сава нумгана пихина сянако мядм’ есеби’’. Мято’ мюня ӈухукурӈа’’, ненэй ненэцие’’ ила’ саирм’ тохоламби’’. Ва’’ав ханзер’’ лехэбтамбада, мяд’ тер’’ ханзер’’ сяйӈа’’ — мал’’ харта манэ’’лабтамбида. Ӈухукудо’ мюдсавэй’’ ӈэӈгу’’ма, мюсеӈгу’’ма. Сыра’ хадхана, тецьдахана мякана сянакултамбида. Пяхад тэдандо’ мимби.
А.Яптик’ падвы