Лух Авт
Ханты уӆапсаев туты нэ
Хасям ятан Канась пухаӆан хон мув шимӆаӊ мир ёх емаӊ хатӆ верса. Шеӊк яма тыйс. Ар ханты хоят ус. Хой арыйс, хой касапсаятан касас, хой вератты харатан рупитас. Сита хоӆна Овс мувеван нэпек ханшты хоятат актыӆысайт. Ӆув кутэӆан Зинаида Викторовна Лонгортова ус. Там лопасан потрэм ӆув эӆтэӆ туӆэм.
Хоты ханшты рупатаеӆ манаӆ
Нэпек ханшты кашӊ хоят рупатайӆ эӆты ясаӊ верас. Зинаида Викторовна хасям этты нэпекаӆ па ханты нэмат эӆты потар тус. Хоты ханшты рупатаеӆ манаӆ, ясаӊ верас: «Хоят муй арат уӆ, муй иса вераӆ. Хоят нумасаӆ, хун сютсяты манӆам, си порайн моӆты верты питӆам. Мосаӊ нэпек ханшӆам, мосаӊ сах ёнтӆам. Пирсяматы манты унты, ӆавӆасты век кеша ант мосаӆ. Хун хоят пирсямаӆ, си порайн нэмоӆты ант тыйӆ, нэмоӆты ант мосаӆ.
Ма рупитмем хуват ханшсам. Там ёхи хасям нэпекӆам шеӊк ӆаварт ханшты ус. Тухаӆ ишан ёрэмаӆам моӆты, тухаӆ ишан — кум ант шитӆам. Ёӆан уӆты шеӊк ар рупата верты мосаӆ. Хиӆыӆам пиӆан пора хайты.
Мет юхат этам нэпекем «Вуӆы юш ханшет» («Узоры оленьих троп») хуван ханштыя питсясэм. Туняӆ веӆси издательство хося масэм. Тохи питтыя иси ӆаварт. Комиссия хося ям ӆоват ар хоят. Кашӊ хоят ванта вантаӆ, ястаӆ, нэпекен мосаӆ, мосаӊ ант мосаӆ эсаӆты. Сяӆта па ӆувеӆ таӆаӊ тэӆан кум шитты ханшты мосаӆ па щёхар тыӆась оӆаӊ хатӆ унты китты. Кусяйт, шоши мир ёх департамент па ханшты хоят эӆты хуӆам хоят каншты, рецензия ӆэсятты ураӊан.
Мет юхат нэпекем, яна ям хув версэм. Оӆӊа «Нэ уртыты яӊхам онас ёхӆы йиӆ» («Свадебный аргиш») оӆаӊ шупаӆ ханшсэм. Си ураӊан муӊ хоӆна кина версув. Кинааев ин там унты шавиӆа. YouTube-канал хося вантты рахаӆ. Юхат ма нопсэм вусэм, си нэпекем таӆаӊ тэӆан ханштыя. Туняӆ туп етшаптасэм».
Касты хоятат иси артаӆасӆы
Хасям сютсяты хатаӆан хон мув шимӆаӊ мир ёх емаӊ хатӆ верса. Симась уйтантопсайт куш русь кутан, па мират кутан, иси мосӆат. Хоӆна жюри хося ус.
Сит эӆты па ясаӊ верас: «Ханты хоятэн, муй урӆан, ӆув каш ураӊан симась емаӊ хатӆа ёхтыӆыӆат. Сит иси ям. Русен, па мирэн пеӆа, муй вер тайӆан. Тохи ёхтыӆыйм хоятата тасяӊ, эпӆаӊ пасанат алиӆыӆайт. Ар пелак ма ванттэман, ханты хоятат усат. Кашӊ сита касам хоттэӆ мойӆапсайн, ишак нэпекан маса.
Мет тасяӊ пасан Охсар вош эӆты ус. Яна Тайшина аӊкеӆ Алла Прокопьевна, ван хоятэӆ па няврэмӊаӆаӆ пиӆан ӆэсятсат. Потар тусат. Ванта, ёхан оваӆ. Ӆув па ястасат, хоты ёхан оваӆ, ситы ӆэтот хося арсыр вой оваӆ, ӆэтота тыйӆ. Сяӆта камн вураӊ щанькайт, кураӊ вой нёхи эӆты ӆэвпасат, няня нёсытам вуӆы нёхи ох веӆам. Ӆантаӊ путат, хошъйиӊк, ар хорпи вонсямот. Камн хорпи ӆэвпас иса ус, поры хорпи.
Хоятат аматӆат, вантӆат, умасьӆыман муӊ ӆэтотӆув ӆэӆат. Там порайн ар мойӊ хоят хон мувев па па муват эӆты Овс мувев вантты ёхтыӆыӆат. Сишан мойӊ хоятата сит каш ванттыя. Сит иси мосаӆ.
Сяӆта па нэӊат, ёх хоятат хорам сохат этаӆтысат. Там йисан русят, манэм шеӊк сит ант куш рахаӆ. Ӆув ванты, ханты ханшет вуӆат па камн русь ернасат ёнтӆат. Ханшеӆ соха ёнтӆэӆ, камн хорамаӊ соха тыйӆ.
Тампуш там уйтантопсайн иса ханты нэӊат ёнтам сохӆаӆ этаӆтысат. Урат антом усат. Туп йи русь нэ. Там порайн тайты сохат, ханшийн оӆтам сохат аляс. Шеӊк ар вератты хоят ус. Кашӊ хоят моӆты верапты верытас.
Ханты хоятӆув каш ураӊан па си емаӊ хатӆа ёхтыӆыӆат. Ӆувиӆаӆа ханты хоятӆаӆ кутан каш уӆты. Куш кепа ханты ясаӊан потартӆат, ханты арат хуӆатӆат, мосаӊ куртаӊ хоятат па лухасӆаӆ пиӆан уйтантыӆат».
Нэпек ханшты хоятат вантопса
Там уйтантопсая нэпек ханшты хоятат вохиӆысайт. Вошаӊ нэпек ӆуӊатты хотатан рупитты нэӊат патан ӆув шоши мир хоятат па Овс мув эӆты ханшам нэпекат тусат. Нэпекӆаӆ алиӆысат. Сит эӆты Зинаида Викторовна па каматса ясаӊ ястас: «Ма нумастэман, сит иси ям. Нэпекат хуват презентацияйт версайт.
Татьяна Власовна Гостюхина Пулӊават вош эӆты викторина верас. Хоты тыйс, муй вошеван ус. Си верат иси нэпека постаман уӆӆат. Михаил Канев ӆув ханшам хорӆаӆ этаӆтысӆы. Ханшам нэпекӆаӆ хуват потар тус. Рупатайӆаӆ катра вош уӆапса эӆты. Хоты русят ёхатсат, хоты хантэт усат. Тухаӆ ишан нопсэм па сирн керӆаӆ. Ӆув еша ханты ёх, ур ёх уӆапса ӆыӆатӆаӆӆы. Ма туняӆ ӆувеӆа сит эӆты ястыӆысэм. Русят кутан еӆӆы си верат иси манӆат».
Ханты нэмат эӆты ясаӊ верас
Нэпекат ханшты нэӊиев си уйтантопсайн па потар тус. Оӆӊа «Вуӆы юш ханшет» яӆап этам нэпекаӆ эӆты ястас. Сяӆта ханты нэмат эӆты: «Русят ванта ястасат, хун книгаев ӆуӊатӆэӆ, си арат ханты нэм, ӆуӊатты ӆаварт. Ма ястасам, сит мет ям.
Ханты нэмат там йисан иса ёрэмасайт. Сит ванта, муӊ уӆапсаев. Катра порайн, ма ант па уятсам, аӊкем нэш русь нэм тайс. Уна йисам, си порайн туп моштасэм, Варвара русь нэман понман ус. Катра порайн туп Сорт Ёхан Ай Эвия айӆтыса. Унашака йисам, Варвар Сорт Ёхан Нэ Ай Эви хуӆты питсам. Мет уна йисам — ӆув нэш Варвара Семёновна Хартаганова нэм тайӆ.
Ма энаммем порайн, русь нэм ант уӆӆыйс. Куртэв — ханты курт, тум пелакан русят усат. Сита ванта, йи хорпи нэмат: Мишкайт, Унтары, Петькайт. Мишка Гудков ус. Русь Мишка икия аяӆса. Кимет Мишка — ӆув па Ун Русь Мишка ус.
Муӊ хантыӆув иси каматса Мишка нэм тайсат. Ит Ай Мишка, кимет отаӆ — Ун Мишка. Ай Петька, Ун Петька.
Ма па Ай Щиная аяӆсайм. Ая уӆмем порайн, Питӆор Эвия аяӆсайм. Муӊ курт хуват айӆтысаюв. Ма асем куртан энампсам. Щи ураӊан ханты хоятэв уятты верэӆ ус, муй тахайн энамаӆ. Асем юхат Кушавт курта ёхтас, шукащты няврэма ус. Аӊкем вохсаӆӆы. Си ураӊан Питӆор Эвия нэмтысайм. Ликасьты питсам, хоӆся ма Питӆор Эвие. Еша уна йисам, Ай Щиная аяӆсайм.
Си порайн, сикем ар хорам нэм ус: Нуптаӊ Ики, аӊкем аси — Вуӆэӊ Куртаӊ Ики нэм тайс. Каркамшак хоятат ситы си аяӆсайт — Каркам Ики. Сяӆта па Паӆӆы Ики тайсув. Симась хорам нэм ар ус. Ай Росы Эвие нэм тайсув.
Няврэмат русь ясаӊан па ант айӆтысайт. Иса ястыӆысат — Ун Эви, Кутап Пох, Ай Пох, Куща, Мосты Похием, Ай Отыем. Муй арат няврэм, си арат номас ханты нэ хося ёхатаӆ. Симась нэм тэӆыя ус. Сишан ма энаммем порайн, русь нэмат муӊ ант уятсув».
Зинаида Викторовна ханты уӆапсаев еӆӆы туты ураӊан, си емаӊ хатаӆан шоши мир ёх департамент эӆты «Почётной грамотайн» юкантса. Муӊ па мойӆапса ясаӊан ястаӆэв. Тумтак ёш, тумтак кур! Еӆӆы пеӆа хонна ханты уӆапсаев, ханты хоятӆув эӆты яӆап нэпекат ат этӆат.
Альбина Тырлина ханшам потар