Лух Авт
Няӆ ляль хоӆтам ики
Вуся уӆаты, ханты мир хоятат! Ма хуван ун асикем эӆты ханшты вутсисам. Ар пуш ӆув эӆтайӆ шеӊк ям ясаӊ манэм потыртыйс Лидия Павловна Хартаганова, ма имаем Питӆор курт эӆты.
Рутэв уӆты нупат хув. Ун тась тайсат, хуӆ па вой веӆсат. Ун асикем Павел Григорьевич Шиянов нэ тус 1937-мет таӆн, Ольга Степановна Тырлина. Ун асикем аси Григорий Петрович Шиянов ийимеӆ пиӆан хуӆам пуш нэ уртытыя яӊхман. Сяӆта вер тыймаӆ. Ун асикем аси Григорий Петрович ӆапат хир ох тын миймаӆ. Мой нэ аси па Степан Егорович Тырлин ветъяӊ вуӆы па катхосьяӊ онас ухаӆ тэӆ пормас мойӆас. Си вер 1937-мет таӆн ус.
1938-мет таӆн ун асикем аси Пулӊавта вохса, сутытса. Сёрас кем вуӆы тайс. Тасяӆ туты парса. Ёхи ант ёхтас. Века манас. Йи йис хоӆас, кимет йис ёхтас. Кат йис кутан йи таӆ-ӆуӊ манамтас. 1938-мет таӆн ун асикем Павел Григорьевич Шиянов армияя вуса. Монголия ляль хося ус, Халхин-Гол ёхан пуӊаӆан лялясас. Хораӆ фотокарточкайн ус. 1939-мет таӆн яӆап таӆ хатӆ тыӆасян Финляндияя туса. Иси таӆн армия эӆты ёхи эсӆамтыса. Ӆухпаткуртна хуӆ па вой веӆты питас. Суса йис па похиеӆ сэма питас. Ваняя нэматса. Сит ма асикем — Иван Павлович Шиянов. Похиеӆ пиӆан уӆтыя нэмоӆты кум ант шитас, па ляля вуса. Мет ун немась ляль ёхтас. Па туса. Похиеӆ ёӆан аӊкеӆ па аӊкаӊкеӆ пиӆан хасяс. Ольга Степановна похиеӆ пиӆан, Ваняяӆ пиӆан, Хашкурта касаӆсаӊан. Степан Егорович Тырлин асикеӆ хося.
Ма тата мосванан Москва воша яӊхсам. Архив вантсам. Сита ун асикем эӆты нэпекан ханшам. Катра ляль пора нэпекат. Ма шеӊк аматсам. Нэпек хося русь ясаӊан ханшам: «Шиянов Павел Григорьевич стрелок 3 батальона, 195 стрелкового полка, 66 стрелковой дивизии, Украинского фронта». Нэпекӆаӆ Ямало-Ненецкой военкоматан па уӆӆат. «Соӆтан Шиянов Павел Григорьевич орден «Красной звезды» тайӆ. 1909-мет таӆн сэма питас, ханты, колхозник, коммунист, партияян ант ӆуӊтасаӆ. Армияян 1941-мет таӆ эӆты 1946-мет таӆ унты уӆ. Такан мушмаӆтыса, кат пуш 1941-мет таӆн, сяӆта 1943-мет таӆн. Кентат йи пуш 1944-мет таӆн мушмаӆтыса. Медаль «За победу над Германией» тайӆ. Ӆухпаткуртна ус Ӆорвош муван Тюменской областян». «Усь тыӆась 18-мет хатӆна 1944-мет таӆн муӊ ёхӆув непсят пиӆан ёшан-куран тарна питмеӆ. Шиянов соӆтан пошкан юсяӆан няӆ немась ӆонсьмаӆ. Одесской областян Украинайн хуӆам немась икиян лап вуйм. Граната таймаӆ, ситат хося ёваӆмамаӆ. Хуӆам — хоӆыена раканмеӆ, Шиянов еша тахты мушмаӆтыса. Юхат Германияян Кёнингсберг вошан шеӊк такан кураӆ мушмаӆса. Сит уранан орденан «Красной Звезды» маса». Ма, хун си нэпекат ӆуӊатсаӆӆам, сэмъйиӊкем этас. Нумасӆам: «Ун асикем яма лялясас, сэма питам муваӆ шависӆы. Эвиӆаӆ, похӆаӆ, хиӆыӆаӆ уранан ӆувеӆ ант сялитсаӆы.
Муӊ ёӆан ӆув фотокарточка хорӆаӆ шавиӆӆув. Сита меваӆ посӊаӆаӆ «За отвагу», кимет посаӆ «За боевые заслуги» ныӆайӊан. Госпиталян леккар хося оӆмаӆан фотокарточкайӆ китыӆыям. Госпиталян яма ювмаӆ кеман 1945-мет таӆн Япония ляля туса. Па мушмаӆса. Ёхи 1946-мет таӆн ёхтас. Тата ин Интернетан вантсэм. Ун асикем эӆты ханшман уӆ. «6 дивизия, лялясмаӆ Украинайн, Румынияйн, Венгрияйн, Польшайн, Чехословакияйн па Японияйн».
Пуӆнават воша Ас потты тыӆасян 1946-мет таӆн ёхтас. Питӆор курта куран шушмас. Татьяна Алексеевна Хозяинова опеӆ хося. Меваӆ охаӆ хося медалят, орденат аӆ волиӆат. Татьяна Алексеевнаян ӆоваӊ ухаӆан маса. Ун асикем ики, Павел Григорьевич, Хашкурта няврэмӆаӆ хося ёхтас. Ма асикем Иван Павлович, ун асикем пох, хутмет таӆ ӆоват няврэма йис. Каман няврэмат пиӆан ёнтмаӆ. Асеӆ пеӆа вантаӆ — карась соӆтан шики. Ӆув нумастэӆ, русь ики йиӆ. Паӆтамасат. Ёхи наварсат. Иван па сах иӆпия ханемас. Ун асикем, Павел Григорьевич, ёхи ӆоӊас. Ийимеӆ Ольга Степановна иси паӆтамас. Ун икет, соӆтан ӆоӊас па, хоӆӆаты хасьси питсат. Ун асикем Ваняйӆ нох вусӆы, хот ӆоӊаӆ паӆата ювтыӆыӆӆы. Хотаӊ хоятат, хой ус, такан аматсат: веӊеӆ Ун Ляль эӆты ёхи ёхтас.
Ун асикем аси нэмаӆ ус Григорий Петрович Шиянов. Ӆув нийӆ няврэм таяс. Няӆ пох, няӆ эви. Ун асикем ӆув хуӆмет похаӆа ус. Ун яйӆ Терентий, кимет яйӆ Петар, сяӆта апсеӆ ус Давид. Ун яйӆ Терентий, Петар па апсеӆ Давид иси ляляссаӊан. Ун яйн 1942-мет таӆн вуса. Сусан вуса таӆ кутопан, Ленинград хося пармаӆ. Кимет яйн Петар 1941-мет таӆн туса, 1943-метн па антома ювмаӆ. Ульяновской районан Калужской областян лоттам. Давид апсеӆ па лялян пармаӆ. Инты унты ант уйтӆэв, хота парас. Туп ун асикем ӆыӆӊа ёхи ёхтас.
Терентий яйӆ шуӊат няврэмат Салемаӆан уӆмеӆ. Ун асикем тохи яӊхмаӆ, ёхи Ӆухпаткурта тувмаӆ. Энмаӆмаӆ, ӆуматтамаӆ, шавимаӆ. Хотан версаӆы, хоятна каншсаӆы, ин уӆӆат. Ӆув тайм нявремӆаӆ энмаӆсаӆӆы. Манэм там верат потартас Лидия Павловна, ӆув эвеӆ.
Сэма питмаӆ порайн колхозат нох воӆытсайт. Ун асикем си арат ляль эӆты ёхатмаӆ порайн Ӆухпаткуртна колхоз кусяя поныӆыса. Колхозаӆ вуӆы ат таяс. Ӆув вуӆэт ӆутас, тась верас, шависӆы. Кураӆ ляльн мушмаӆса, нохман шушиӆыйс. Кева бригадаяӆ пиӆан яӊхас, тась энмаӆтас, няврэмаӊ хотаӆ таяс. 1959-метн нык охӆас. Ӆухпаткурт пуӊаӆан Шиянпухар уӆ. Сита тут аӊкӆат вуситман уӆты питас. Си хорасан хув ус, яма ус. Ма аӊкем, Ева Ивановна, ӆув уӆмаӆан, сэма питас. Шеӊк ям ус ӆувеӆа симась хоттэӆ хося уӆтыя.
Лидия Павловна па Ева Ивановна ипуӊаӆан энапсатан. Аматман, няхман усӊан. 1963-метн ун асикем парас. Ийимеӆ Ольга Степановна утча няврэмӆаӆ пиӆан хасяс. Ай отӆаӆ энмаӆсаӆӆы, ин уӆӆат.
Ун асикем муӊ нумман тайӆэв. Номас эӆты ант ушаӆ, самев ӆыпийн шавиӆэв, век ант ёремаӆэв.
Валентин Вальгамов ханшам потар