Лух Авт
Рут ясӊат уятты няврэмат касыӆысат, муӊев потар хаиӆысат
Там мосванан округ шоши мир няврэмат «Рут ясаӊ па краеведение» межрегиональной олимпиадайн Пулӊават вошан уйтантысат. Там лопасан Ӆорвош па Приуральской районӊан эӆты касапсая ёхтыӆыйм ханты няврэмӊан па Овкуртан няврэмат ханты ясӊа утаӆтаты нэ эӆты потрэм туӆэм. Сит — Надежда Дмитриевна Вальгамова, Павел Вэненго па Анжелика Лонгортова.
Ханты ясӊем еӆӆы туӆэм
Кашӊ таӆ симась касапсая Приуральской район эӆты няврэмат ёхтыӆыӆат. Олимпиадая ӆувиӆаӆ Ольга Николаевна Пандо ӆэсятӆаӆӆы. Там уйтантопсайн Павел Вэненго ус, симась ясаӊ верас: «Ма Охсар вош ашкуӆа-интернатан уӆӆам, нийӆмет классан утаӆтыӆам. Симась тахая оӆаӊ пуш ёхтыӆысам.
Там уйтантопсайн ма рут ясаӊ касапсайн кассам. Оӆӊа муӊ И.С. Шемановской па Ю.В. Неёлов нэмпи пормас шавиты хотата яӊхсув. Муй сита вантсув, сит эӆты потар ӆэсятсув. Ма ханшсам, муй хорпи нётопса Воӆаӊ Ляль порайн Кев сыӆ районан уӆты хоятат тусат. Округ эӆты ӆэсятам викторинайн кассув. Хольмаӊ инсясапса ус. Хоӆна «Винни Пух» мультфильман уӆты геройт потарӆаӆ ханты ясаӊан ястысӆув.
Ма рут ясӊем яма уятӆэм. Аӊкем-асем вуӆы тащан яӊхӆаӊан. Кашӊ ӆуӊ каникулая вуӆы хота яӊхӆам. Сусан усам, ин там таӆ сютсяты хатӆатан па манӆам. Ин ӆув антом хуван уӆӆат, сот хольмаӊ километрайн Охсар курт эӆты. Ӆуӊан Щучье тув хося касаӆӆат. Ма хуӆам ун яй тайӆам. Асема ӆув вуӆыӆаӆ шавиты нётӆат.
Хасям таӆан Москва воша яӊхсам. «Тропой открытий Вернадского» исследовательской рупатайт касапсайн кассам. Приуралье эӆты потар тусам. Лауреат оӆаӊ степень шитсам.
Рут ясӊем ма еӆӆы утаӆтаты питӆэм па кашӊ порайн потарты. Ёӆан муӊ иса ханты ясаӊан потарӆув. Нумасӆам, ӆувеӆ нэмоӆты порайн ант ёрэмаӆэм, еӆӆы туӆэм».
Касапсая ёхтыӆыйм Овкурт эвие
Там уйтантопсая Овкурт эӆты Анжелика Лонгортова ёхтыӆыйс. Симась касапсайн ӆув па оӆаӊ пуш ус. Сит эӆты каматса ясаӊ ястас: «Ма Овкурт эӆты, яртъяӊмет классан утаӆтыӆам. Там касапсайн округев эӆты моӆты потар ханшты мосас. Ма ханшсам, хоты ӆув тыйс. Музейн вантты пормасат эӆты антапкеӆ эӆты потар тусам. Викторинайн кассам па мультфильм пиӆан рупитсам.
Аӊкем-асем вуӆы тащан яӊхӆаӊан. Асем — Станислав Анатольевич Лонгортов. Аӊкем — Екатерина Валентиновна. Семьяеван вет няврэм энмаӆ. Ун яйем Пулӊаватан Ямальской многопрофильной колледжан утаӆтыйӆ. Сяӆта ма йиӆам. Ма юпеман хоӆна кат ёх апси, ӆапатмет па хуӆмет классан утаӆтыӆӊан. Хоӆна эви апси, оӆаӊмет классан уӆ. Хоӆ интернатан уӆӆув. Ӆуӊан вуӆы хота яӊхӆув. Ин сютсяты хатӆатан па аӊкев-асев хося ӆонщхопан манӆув. Ин ӆув Овоӆаӊкурт пуӊаӆан ӆойӆат.
Муӊ хоӆ аӊкева-асева нётӆув. Апсиӆам юх, ӆонсь ёхи туӆат. Ма аӊкема ӆэтот кавартты, ёнтасты, апсем вантты нётӆам. Ин, хун каникулая вуӆы хота ёхатӆув, хуӆ юх ӆонсьӆув, хорапӆэв. Емаӊ хатаӆан аӊкеван мойӆапсайн мойӆаптаӆаюв.
Еӆӆы ма яӊмет класса утаӆтыты манӆам. Хоӆна ант уйтӆам, хоя еӆӆы утаӆтыты питӆам. Туп рут ясаӊан иси па потарӆам, нэмоӆты порайн ант ёрэмаӆэм».
Няврэмат рут ясӊа утаӆтаӆ
Надежда Дмитриевна Вальгамова Овкуртан няӆъяӊ моӆтас таӆ ашкуӆайн рупитаӆ, няврэмат ханты ясӊа утаӆтаӆ. Хоты симась касапсаята эвет-похат ӆэсятаӆ, потар тус: «Кашӊ таӆ Арктической олимпиада кат номинацияйн манаӆ — рут ясаӊ па краеведение. Ай тахайт потты тыӆась оӆаӊмет хатӆатан ашкуӆайт кутан симась касапса верӆув. Хой оӆаӊ тахая па призёрата этаӆ, район хося касаӆ. Кашӊ ашкуӆайн муниципальной этап верӆа. Няврэмат ханшам рупатайт муӊ ант вантӆаӆӆув, мохты Мужия китӆайт. Сяӆта ясаӊан верӆаюв, хой краеведение па рут ясаӊан оӆаӊ тахая этаӆ. Ӆув межрегиональной касапсая манӆат.
Овкуртан тампуш хольмаӊ моӆтас няврэм касас. Района краеведение хуват яртъяӊ няврэм этас, рут ясаӊан — ӆапат. Хуӆам таӆ хасяс, олимпиада па сирн манаӆ. Район касапсая вет рупата верты мосаӆ. Мет оӆӊа нёхты хор ӆэсятты, моӆты пормас эӆты потар туты. Ӆув ки ант питаӆ, няврэм мохты пуӊӆа вуӆа. Си тумпийн викторина уӆ, кроссворд верӆув па сочинение ханшӆув.
Тампуш районан уншак класс эӆты куртаӊ няврэмӆув краеведение хося оӆаӊ тахая ант этсат, туп айшак няврэмат. Рут ясаӊ кутан аршак няврэм оӆаӊ, кимет места усат па призёра йисат. Уншак няврэмат кутан Анжелика Лонгортова оӆаӊ тахая этас, Пулӊавта региональной этапа яӊхас.
Си еӆпийн региональной олимпиада кеншак ус. Хун няврэмӆув округа тутӆысӆам, ӆув кашӊ порайн рут ясаӊ па краеведение хуват кимет, хуӆмет тахаята па призёрата этӆысат. Ин олимпиада ӆавартшака йис. Хой туп рут ясаӊан потарты хошаӆ, нох питты верытаӆ.
Задание антом шеӊк ар, туп ӆувиӆаӆ яма верты мосӆат. Оӆӊа сочинение, округев эӆты моӆты айкеӆ, мосаӊ емаӊ хатӆ вуты па потар ханшты. Хуӆамсот моӆтас ясаӊ ат ус. Няврэмат хоӆна музея тутӆысайт. Моӆты пормас эӆты ясаӊ ӆэсятты па хуӆам минута сыс потраӆ туты. Си тумпийн, машъя кина вантты мосас па утаӆтаты хоятала няврэмаӆ пиӆан ханштыя па потарты. Хоӆна хольмаӊ инсясапсайӊ викторина туӊа-сира ханшты.
Тампуш рут ясаӊ этаӆтыты ханты няврэмӆув нэмоӆты тахая ант этсат. Нохшак питты ураӊан, эвиӆув-похӆув яма ӆэсятты мосаӆ».
Няврэмат утаӆтаты хоятата ун пумасипа ястаты утсиӆам, ун рупата няврэмат пиӆан туӆат. Симась тахайн ӆув па утаӆтыӆат, кутӆаӆан потрэмиӆат, вантӆат, хоты па няврэмат ӆувиӆаӆ этаӆтыӆат, хоты ясӊеӆ уятӆэӆ. Артаӆаӆэӆ, хоты рупатаеӆ еӆӆы туты мосаӆ.
Ёхтыӆыты ханты няврэмата, каркамшака уӆты, ант еӆэмтаты, рут ясӊеӆ еӆӆы утаӆтаты.
Альбина Тырлина ханшам потар
